Farklı Bir Kaynaktan Gitar Tarihçesi
Gitar geçmişi 4000 yıla kadar uzanan eski ve soylu bir enstrümandır. Gitarın soyu hakkında bir çok teori vardır ve genelde ud’ un ve hatta eski Yunan çalgısı olan kithara dan geldiği iddia edilir. Ancak 1960 yılında Dr. Michael Kasha tarafından yapılan araştırma bu iddiaları çürütmüştür. Dr. Michael Kasha ‘nın araştırmasına göre ud ve gitar ortak ataları paylaşıyor olmalarına rağmen ayrı bir gelişimin sonucu ve gitarın evrimine bir katkısı olmamıştır. Ancak ters yöndeki etkisi de yadsınamaz – gitarın ataları Moors’un İspanya’ya getirdiği ud ‘un perdesizden perdeliye evriminde çok büyük etkisi olmuştur.
Kithara teorisi için tek kanıt yunan sözcüğü “kithara” ile İspanyolca kelime “guitarra” arasındaki benzerlik. Gitarın tamamen farklı türde bir enstrüman olan kithara dan evrimleştiğini hayal etmek oldukça zor. Yani bir kare çerçeveli kucak harp ya da lir(solda).
Kithara teorisi için tek kanıt yunan sözcüğü “kithara” ile İspanyolca kelime “guitarra” arasındaki benzerlik. Gitarın tamamen farklı türde bir enstrüman olan kithara dan evrimleştiğini hayal etmek oldukça zor. Yani bir kare çerçeveli kucak harp ya da lir(solda).
Kare çerçeveli yedi telli bir kucak enstrümanı olan arpın eski İspanyolcada 4 telli gitara adını vermiş olması da ilginç bir geçiştir ayrıca. Dr. Michael Kasha Yunanlıların”kithara” ismini nereden edindikleri sorusu etrafında dönmektedir ve eski yunan kitharası yurtdışından getirildiğinde 4 telliydi. Dr. Kasha 4 telli çalgı olan chartar(sağda) ın Farsça adının hellenified olduğunu düşünmektedir.
Arkeologlar tarafından bilinen en eski telli enstrümanlar çanak arplar ve tanburlardır. Tarih öncesi insanlar çanak arpları gövde için kaplumbağa kabuğu ve su kabağı, sap için eğilmiş sopa ve teller için bağırsak ve ipek kullanıyorlardı. Dünyada ki pek çok müze Sümer, Babil ve Mısır uygarlıklarından kalma bir çok arp bulundurmaktadır. 2500-2000 li yıllarda daha gelişmiş arpler görülmeye başlandı. örneğin gösterişli bir şekilde oyulmuş 11 telli altın işlemeli bir arp Kraliçe Shub-Ad ‘in mezarında var. (sağda)
Tanbur genellikle tahta yuvarlak veya kavisli gövdeli uzun saplı ve telli bir enstrüman olarak tanımlanır. Tanbur muhtemelen daha çok nota sığdırılabilsin diye kase arp ın boyun kısmı olarak geliştirildi. Mısır’daki mezar resimleri ve taş oymalar tanbur ve arp ın 3500-4000 yıl önce birlikte çalındığına şahitlik ediyor(flüt ve vurmalı çalgılar ile tanbur ve arp).
Tanbur genellikle tahta yuvarlak veya kavisli gövdeli uzun saplı ve telli bir enstrüman olarak tanımlanır. Tanbur muhtemelen daha çok nota sığdırılabilsin diye kase arp ın boyun kısmı olarak geliştirildi. Mısır’daki mezar resimleri ve taş oymalar tanbur ve arp ın 3500-4000 yıl önce birlikte çalındığına şahitlik ediyor(flüt ve vurmalı çalgılar ile tanbur ve arp).
Mısır duvar boyaması,Thebes, M.Ö. 1420
Arkeologlar ayrıca antik Pers ve Mezopotamya kültürlerinden kalma bir çok benzer emanetler buldu. Türk sazı, balkan tamburista, İran setar, Afgan panchtar ve Yunan buzuki gibi bölgenin halk müziğine tanıklık etmiş bir çok enstrüman hemen hemen değişmeden günümüze kadar gelebilmiştir.
Arkeologlar ayrıca antik Pers ve Mezopotamya kültürlerinden kalma bir çok benzer emanetler buldu. Türk sazı, balkan tamburista, İran setar, Afgan panchtar ve Yunan buzuki gibi bölgenin halk müziğine tanıklık etmiş bir çok enstrüman hemen hemen değişmeden günümüze kadar gelebilmiştir.
Gitara benzeyen en eski enstrüman 3500 yaşında ve son klasik gitar! Mısır’lı şarkıcı Har-Mose ye ait.
Mose M.Ö. 1503 yılında tanburu ile birlikte gömüldü. Har-Mose’nin enstrümanında 3 tel ve kordon ile boyuna asılı bir mızrap vardı. Gövdesi sedir ağacından yapılmış cilalı ve ham deri ses tablasından oluşmaktadır. Kahire’deki Arkeoloji müzesinde bugün görülebilir.
Haşteput'un mezarı
|
Gitar nedir?
Gitarı tanımlamak ,gitarı tambur ailesinin diğer üyelerinden ayırt etmek için oldukça önemlidir. Dr. Kasha’nın tanımlamasına göre; uzun perdeli boyunu olan düz ve ağaçtan ses tablası olan ve düz sırtı olan ve genelde yanları(beli) eğimli olan enstrümandır. Gitarın tüm temel özelliklerini gösteren en eski ikonografik gösterimi 3300 yıllık Hitit gitarına ait olmakla birlikte Alaca Höyük(sağda) Türkiye’dedir. Ud İspanya’ya ud’u Moors(bu kelime ile anladığım kadarıyla ortaçağ Müslümanlarını Endülüs Emevilerini kastediyorlar ) getirmiştir. Tanbur Arap ülkelerinde kendi gelişim çizgisini almıştı; değişik orantılara sahip ve perdesiz. Avrupalılar perde ekleyip “lute” olarak adlandırmışlar Arapça “Al’ud”(anlam olarak odun) kelimesi İspanyolca da “laud” a evrilmiş. Ud kısa saplı(boyunlu), çok telli, büyük armut biçimli gövdesi ve sırt kısmı yüksek eğimli , keskin açılı ve ayrıntılı pin başına sahip olan enstrüman olarak tanımlanıyor.
Gitarı tanımlamak ,gitarı tambur ailesinin diğer üyelerinden ayırt etmek için oldukça önemlidir. Dr. Kasha’nın tanımlamasına göre; uzun perdeli boyunu olan düz ve ağaçtan ses tablası olan ve düz sırtı olan ve genelde yanları(beli) eğimli olan enstrümandır. Gitarın tüm temel özelliklerini gösteren en eski ikonografik gösterimi 3300 yıllık Hitit gitarına ait olmakla birlikte Alaca Höyük(sağda) Türkiye’dedir. Ud İspanya’ya ud’u Moors(bu kelime ile anladığım kadarıyla ortaçağ Müslümanlarını Endülüs Emevilerini kastediyorlar ) getirmiştir. Tanbur Arap ülkelerinde kendi gelişim çizgisini almıştı; değişik orantılara sahip ve perdesiz. Avrupalılar perde ekleyip “lute” olarak adlandırmışlar Arapça “Al’ud”(anlam olarak odun) kelimesi İspanyolca da “laud” a evrilmiş. Ud kısa saplı(boyunlu), çok telli, büyük armut biçimli gövdesi ve sırt kısmı yüksek eğimli , keskin açılı ve ayrıntılı pin başına sahip olan enstrüman olarak tanımlanıyor.
Hitit
|
Arthur Robb Rönesans Dönemi Lavta
Gitar kelimesi eski Sanskrit kelimesi olan “string”-“tar” kelimelerinden gelmiştir (Asya’nın merkezinde ve Hindistan’ın kuzeyinde gelişmiş bir dil) Arkeolojik çalışmalar bu bölgedeki bir çok folklorik telli enstrümanın varlığını ve binlerce yıldır neredeyse hiç değişmeden kaldığını gösteriyor. Bir çoğunun ismi “tar” ile bitiyor ve tel sayısına göre isimlendiriliyor. Dotar: Türkistan da bulunan 2 telli bir enstrüman İki= Sanskrit “dvi1- modern farsça da “do” Setar: İran da bulunan 3 telli enstrüman( Hindistan da sitar daha fazla tel titizlikle eklenip geliştirilmiş) Üç= Sanskrit “tri” modern farsça da “se” |
Yazıda bahsettiğimiz gibi gitar avrupaya Mısır ve Mezopotamya bölgesinden gelmiştir. Ve erken zamanlarında 4 telliydi (bir önceki bölümde bahsettiğimiz gibi gitar(guitar)kelimesi eski farsça “chartar” ın bir türevi ve anlamı dört telli anlamına geliyor.
Bu türde birçok enstrüman ve türevleri (3-5 telli )ortaçağ el yazmalarında ve Roma zamanından kalma kilise ve katedrallereki taş oymalarda görülebilir.
Chartar(Tar)
Arp ve tanburlar eski zamanlarda gezginler, tüccarlar ve denizciler sayesinde dünyaya yayılmıştır. 4 telli olan Chartar(ince belli!) şekil ve yapımıyla değişeceği İspanya’ya ulaşmıştır ve burada teller tek tek yerine hep birlikte ayarlanmış ve quitarra ve chitarra olarak bilinen halini almıştır.
Arp ve tanburlar eski zamanlarda gezginler, tüccarlar ve denizciler sayesinde dünyaya yayılmıştır. 4 telli olan Chartar(ince belli!) şekil ve yapımıyla değişeceği İspanya’ya ulaşmıştır ve burada teller tek tek yerine hep birlikte ayarlanmış ve quitarra ve chitarra olarak bilinen halini almıştır.
4 Telliden 5 Telliye Geçiş ve 5 Telliden 6 Telliye Geçiş
Rönesans’ın başlarında 4 çift telli(her çift telin kendi içinde akortlandığı)formu Avrupa’da baskın gelmeye başlamıştır. Bu enstrüman için(chitarra) ilk eser 16. Yüzyılda İspanyada yazılmıştır.
5 çift telli gitar (battente) ilk kez İtalya da aynı zamanlarda görünmeye başlandı ve 4 çift telli gitarın yerini aldı. Standard akortlama modern gitarın ilk 5 teli gibi A,D,G,B,E şeklinde ayarlandı.
Lavta ya benzer olarak ilk gitar formunun nadiren 8 den fazla perdesi vardı fakat sonra perde sayısı ilk olarak 10’a sonrasında ise 12 ‘ye çıktı.
5 çift telli gitar (battente) ilk kez İtalya da aynı zamanlarda görünmeye başlandı ve 4 çift telli gitarın yerini aldı. Standard akortlama modern gitarın ilk 5 teli gibi A,D,G,B,E şeklinde ayarlandı.
Lavta ya benzer olarak ilk gitar formunun nadiren 8 den fazla perdesi vardı fakat sonra perde sayısı ilk olarak 10’a sonrasında ise 12 ‘ye çıktı.
6. çift tel 17. Yüzyılda İtalyanlar tarafından eklendi(guitarra battente) ve Avrupa’da ki gitar yapımcıları da modayı takip ettiler. Bu gelişim daha sonra 6 telli gitar formunun önünü açacaktır. Yani 6 telli modern gitarın 12 telli gitardan geliştiğini söyleyebiliriz. Görülüğü üzere İtalyanlar gitarın evriminde itici güç olmuşlardır.
5 çift telli gitar,Antonio Stradivarius, 1680
|
5 çift telli yapıdan 6 telli yapıya geçişte 5 çift telli gitarın en az bir kere yeni bir tel sistemine modifiye edildiğini görüyoruz. Bunun için sadece köprüyü ve kulakların yerini değiştirmek ve 4 tane akort kulağı takmak yeterliyi. Alman usta Joakim Thielke(1641-1719) bu şekilde değiştirdi.(Bu formda hala 8 perde var!)
|
|
19.yy ın başlarında gövdesi hala küçük ve dar belli olmasına rağmen modern gitar şeklini almaya başlıyor.
Yaklaşık 1850 yılında İspanyol usta Antonio Torres ‘in gövdenin boyutlarını büyütmesi ve oranlarını yeniden düzenlemesi ile modern klasik gitar günümüzdeki şeklini aldı. Bu yeni model enstrümanın ses,ton ve yansımasını ciddi bir şekilde geliştirdi ve kısa bir süre içinde yapım standardı olarak kabul edildi. Günümüze kadar tartışmasız olarak değişmeden kalmıştır. Antonio Torres Jurado,1859
|
6 telli gitar George Louis Panormo,1832
|
Akustik ve Elektro Gitarlar
İspanyol usta Torres ile aynı zamanlarda aralarında Chiristan Fredrich Martin’in de olduğu Amerika’ ya göçen Alman göçmenler X-balkonlama ile gitar yapmaya başladılar. 1900 lerde çelik tel geniş çapta ulaşılabilinir oldu. Çelik teller yüksek ses sağlasa da tansiyonlarının çok yüksek olması Torres tarzına göre çok fazlaydı. Güçlendirilmiş X-balkonlama eşit iş yaptığını kanıtladı ve kısa sürede çelik telli gitarlar için üretim standardı oldu.
1900 lü yılların sonlarında Orville Gibson oval ses delikli archtop gitarları yaptı. Çelik telli gitar ile çellonun birleşimi gibi köprü üstüne hiç kuvvet uygulamayor doğrudan aşağıya baskı uyguluyordu. Bu durum yukarıların daha özgürce titreşmesini ve dolayısıyla daha yüksek ses üretilmesini sağlıyordu. 1920’lerin erken dönemlerinde tasarımcı Lloyd Loar Gibson’a katıldı ve archtop caz gitarı bugünkü f-delikli tanıdık formuna soktu .
1920 lerin sonuna doğru Hawai ve caz gitarlara manyetiklerin eklenmesi ile elektro gitar doğdu. Charlie Christan’ın meşhur ettiği Gibson’un ES150 modelini tanıtması ile 1936 dan önce biraz başarı gösterdi.
Amplifikasyonların gelişiyle büsbütün ses kutusundan uzakta yapmak mümkün oldu. 1930 ların sonu 1940 ların başında bazı kişiler bu doğrultuda deneyler yapıyorlardı. Ve hala ilk gövdeyi kimin yaptığı konusunda konusunda tartışmalar devam ediyor ;Les Paul, Leo Fender Paul Bigsby ya da O.W. Appleton.
İspanyol usta Torres ile aynı zamanlarda aralarında Chiristan Fredrich Martin’in de olduğu Amerika’ ya göçen Alman göçmenler X-balkonlama ile gitar yapmaya başladılar. 1900 lerde çelik tel geniş çapta ulaşılabilinir oldu. Çelik teller yüksek ses sağlasa da tansiyonlarının çok yüksek olması Torres tarzına göre çok fazlaydı. Güçlendirilmiş X-balkonlama eşit iş yaptığını kanıtladı ve kısa sürede çelik telli gitarlar için üretim standardı oldu.
1900 lü yılların sonlarında Orville Gibson oval ses delikli archtop gitarları yaptı. Çelik telli gitar ile çellonun birleşimi gibi köprü üstüne hiç kuvvet uygulamayor doğrudan aşağıya baskı uyguluyordu. Bu durum yukarıların daha özgürce titreşmesini ve dolayısıyla daha yüksek ses üretilmesini sağlıyordu. 1920’lerin erken dönemlerinde tasarımcı Lloyd Loar Gibson’a katıldı ve archtop caz gitarı bugünkü f-delikli tanıdık formuna soktu .
1920 lerin sonuna doğru Hawai ve caz gitarlara manyetiklerin eklenmesi ile elektro gitar doğdu. Charlie Christan’ın meşhur ettiği Gibson’un ES150 modelini tanıtması ile 1936 dan önce biraz başarı gösterdi.
Amplifikasyonların gelişiyle büsbütün ses kutusundan uzakta yapmak mümkün oldu. 1930 ların sonu 1940 ların başında bazı kişiler bu doğrultuda deneyler yapıyorlardı. Ve hala ilk gövdeyi kimin yaptığı konusunda konusunda tartışmalar devam ediyor ;Les Paul, Leo Fender Paul Bigsby ya da O.W. Appleton.